bajka europejska - pory roku w roli głównej (Baśń o dwunastu miesiącach, Bracia miesiące

Baśń o dwunastu miesiącach

bajka rosyjska

w opracowaniu Janiny Porazińskiej

Była w chacie gospodyni. Miała córkę i miała pasierbicę. Pasierbica była dobra, a córka była dokucznica. Pasierbica zawsze miała główkę gładko przyczesaną, liczko umyte, sukienkę, choć biedniutką, ale czystą. Córka była roztargana, często nieumyta, a jak jej się spódniczka ubłociła, to w takiej szargulicy wciąż chodziła. Ludzie na pasierbicę mówili: -” ładniuśka”; na córkę mówili: -„brzydulicha”. Więc macocha pasierbicy strasznie nie lubiła. Tak umyśliła sobie: "Pozbędę się jej, do lasu ją wyślę, niech ta gdzie w boru uśmiertnie." 

Nadszedł grudzień. 

Spadły śniegi i przyszedł mróz, a srogie wichury dujawice po polach pędziły i tumanami śniegu migotały. 

Raz co się dzieje… 

Woła macocha pasierbicę i mówi: 

- Idź mi zarutko w las i nazbieraj fiołków. Jak ich nie nazbierasz, to się tu nie pokazuj, bo cię do izby nie wpuszczę. 

Hej świecie, świecie!... A gdzież tu w tym kopnym śniegu kwiatków szukać! 

Aż się biedna sierotka za główeńkę chwyciła, aż się o ścianę sparła, bo z żałości na nogach ustać nie mogła. 

- A kajżesz ja tera skoroś zimy fiołki najdę? 

-Szukaj se, kędy chcesz, a ja swojej woli nie odmienię. Abo dziś do wieczora fiołki przyniesiesz, abo się nie pokazuj w chałupie! 

Rzuciła sierocie do sieni koszyk i izbę na skobel zawarła. Ha, cóż było robić. Zaodziała się dziewczyna chuściną, na bose nogi wzięła chodaki i poszła w las.

Najciężej było iść otwartym polem, bo wiatr tu hulał, szarpał i w oczy śniegiem uciskałale w lesie już było przyciszniej. Chojary w górze szumiały i krakały wrony, a na jałowcach, jak czerwone płomyki, uwijały się szczygłyi gile. Jałowcowe owocki objadały. 

Idzie dziewczyna i idzie lasem, a wcale nie rozumie, gdzie tu można fiołki znaleźć. Nawet o wiośnie ich tu nie widziała. Ale że w lesie nie tak dokuczliwie jak w polu to i brnie od sosny do sosny. „Pewnie zginę albo z mrozu, albo z głodu, albo od wilków. A może i zajdę kaj do dobrych ludzi?” 

Ano tak myśli trójsmutkiem i jedną pociechą i idzie. 

Dobry kawał już lasem uszła, aż tu widzi -ogień się pali, a dookoła ognia dwunastu chłopów siedzi:„A może to zbójcy? Iść tam? Nie iść?” 

Ale pośmiałkowała się i ku siedzącym idzie. A jak podeszła bliżej rozeznała, kto to. 

Rzekła dobre słowo, odpowiedzieli jej i pytają: 

- Który też z nas najbardziej ci się podoba? 

A sierotka śmiało: 

-Wszyscyście piękni, boście wszyscy potrzebni. 

Spojrzeli bracia po sobie, spodobała im się taka grzeczna mowa. 

Aż pytają: 

-Po coś tu przyszła dziewczynko? 

-Macocha kazała mi fiołków nazbierać, ale kaj ich ta zimą szukać! 

- E, nie trapże się, może i znajdziesz. 

Usiadł Kwiecień na miejscu Grudnia. Zaraz śnieg zaczął topnieć, aż się porobiły rozcieki, ale te i od razu w grunt wsiąkły. Co bliskie jarzębiny, brzozy i leszczyny pokryły się listkami, zazieleniły się jagodowe, borówkowe krzaczki, a ptaszęta zaczęły po wiosennemu śpiewać. Z głębi lasu przywiał dech świeży, słońcem nagrzany, kwitnącą czeremchą pachnący. 

-Idźże, sierotko, za tę pierwszą sosnę, fiołków poszukaj. 

Idzie dziewczyna, patrzy... a tam aż modro od kwiecia! 

Przypadła na kolana, rwie, rwie...pół koszyka narwała. Przykryła je mchem, żeby nie zmarzły. 

I wróciła do ogniska Kwietniowi podziękować. 

-Idźże w spokoju do domu. A jak będziesz znów w potrzebie, przybieżaj do nas.

Biegnie sierotka do domu, a nadziwić się nie może i temu, że się tak w okamgnieniu wiosna zrobiła i fiołki wyrosły, a i temu, że wcale teraz zimna nie czuje. Wiatr tak samo dmie, śnieg tak samo nad ziemią hula, a do niej to jakoś nie dochodzi, właśnie jakby jeno za szybką na świat zimowy patrzyła. A droga jakoś zrobiła się niedługa. Już i brzeg lasu, już i koniec pola, już i chata, z której rano wyszła. 

Usłyszała macocha, że dziewczyna wchodzi do sieni, tak wyszła z izby.

-Jeśli nie masz fiołków, to wynocha! 

-Mam, mam, patrzcie jeno! - woła dziewczynka z radością i stawia koszyk na stole. Przyskoczyła do koszyka matka i córka. Odgarniają mech a tu w izbie zapachniało jak w ogrodzie wiosną! Wytrząsnęły koszyk a tu na stole cały kopczyk świeżutkich kwiatów! 

-Sprawiedliwie... fiołki prawdziwe - mamrocze macocha i pojąć nie może, gdzie je pasierbica znalazła. -W lesie były? 

-W lesie. 

Minęły trzy dni, mróz jeszcze bardziej się nasilił, wichry jeszcze się bardziej rozsrożyły a macocha myśli: „Za pierwszym razem nie udało się, może za drugim się uda” 

I woła do sieroty: 

-Biegaj mi zaraz w las i nazbieraj tam poziomek. I to ci przykazuję: coby były piękne, coby były dojrzałe. A jak ich nie najdziesz, to nie wracaj! 

Znów się dziewczyna okręciła swą podartą chuściną, wzięła na bose nogi chodaki i poszła. Myśli sobie: 

-„Pójdę do Miesięcy, może mnie i teraz poratują. Ale czy to do nich dojdę? E, musi nie, musi jeszcze przed borem zamarznę”. 

Idzie, idzie... wichry ją szarpią, mróz na wylot ją przejmuje.

 Każda kosteczka w niej z zimna się trzęsie. Ale jakoś do lasu doszła, do dwunastu braci dobrnęła. 

Powitała ich, odpowiedzieli i Grudzień mówi: 

-To ty, dziewczynko? Cóż teraz chciałabyś mieć? 

Wstydzi się sierotka swej zuchwałości, ale cóż ma począć! Więc nieśmiało szepce: 

-Poziomek bym chciała... pięknych, dojrzałych.. 

-To się zrobi... to się zrobi… - mówi Grudzień. 

Dźwignął się ze swego siedziska, a na jego miejsce przyszedł młody Czerwiec. I raz ,dwa, trzy... dookoła śnieg stajał, drzewa zazieleniły się, głogowe krzaki stanęły w różowym kwieciu, a ptaszki świergolaszki napełniły las taką muzyką, że od ich nutek aż liście drżały, aż chwiały się gałązki. 

-Idźże, sierotko, za tę sosnę, poszukaj. 

Idzie dziewczyna, a na polanie za sosną aż czerwono od poziomek! Jakby tu kto cały wór koralików rozsypał! Dopieroż zaczęła zbierać a do dzbanka sypać! A tak jej ta robota szybko szła, że nie do pojęcia! Już połowa dzbana, już po szyjkę, już pełniutki z czubem! Zerwała liść paproci, dzbanek nakryła, wilczym łykiem okręciła. 

-Idźże, sierotko, spokojnie do domu. A jak będziesz czego potrzebowała, to przyjdź tu do nas. 

Idzie dziewczyna do domu i, tak jak za pierwszym razem, wcale jej nie zimno i dzbanek nie cięży, i droga niedaleka. 

Ani się zmiarkowała, gdy już chatę przed sobą zobaczyła. Usłyszała macocha, że dziewczyna wchodzi do sieni, tak wyszła z izby i woła: 

-Jeśli nie masz poziomek… - nie dokończyła, bo juścić poziomki są w sieni pachnie jak na polance leśnej, gdy ja czerwcowe słońce dogrzeje. 

Wnet też i cała izba poziomkową wonią się napełniła Postawiła sierota dzbanek na stole, paprociowe liście zdjęła, a tam poziomki jedna w jedną duże jak wiśnie, a dojrzałe, aż sok się z nich rosą wytacza. Idą ludzie drogą, zatrzymują się i wołają: 

-Darosławo, a co to też w waszej zagrodzie tak pachnie? 

Nie chce gospodyni, aby ludzie poziomki zobaczyli, tak je co prędzej do komory wynosi, a ludziom mówi: 

-Miałam ta co nieco suchych poziomkowych liści. Spaliłam je, to z tego pachizna się z dymem rozeszła. 

Na wieczerzę matka z córką poziomki zjadły, sierocie nic nie dały. 

Znów minęło kilka dni. 

Gospodyni myśli:„Głupia byłam, że chciałam fiołków, że chciałam poziomek. Kwiatki zwiędły i nie ma nic; poziomki się zjadło i nie ma nic. Tera każę sierocie przynieść z lasu talarów. Gospodarkę se powiększę, odziewku świętalnego dla nas obu nakupię!” 

Więc mówi do sieroty: 

-Leć mi do lasu i przynieś talarów. Coby były ciężkie, ze szczerego srebra. Jak ich nie najdziesz, to się tu nie pokazuj! 

Zabrała się sierota i znów idzie, i znów przed braćmi Miesiącami staje: 

-Talarów kazali macocha przynieść. Coby były ze szczerego srebra. 

Podumał Grudzień, aż mówi: 

- Przychyl się i weź sobiewęgielków z ogniska. 

Nie śmie dziewczyna odmówić, ale strasznie się boi, że jej te węgielki dziurę w zapasce wypalą i macocha ją za to ukarze. 

A jakżeż przyjdzie z węglami, skoro miała talarów przynieść!... To może lepiej nic nie brać i do chaty nie wracać. Widzi grudzień,  że dziewczyna waguje, tak powiada: 

-Nie bój się, nabierz węgielków. A jak jeszcze macocha cię wyśle, to już do niej nie wracaj, u nas ostań. W naszej zagrodzie będziesz mieszkała, gospodarkę nam będziesz prowadziła. Dziewczyna kupkę węgielków czerwonych, żarzących nabrała, podziękowała i wraca. A wciąż się strasznie boi, że jej się dziura w zapasce wypali. 

Weszła do sieni, a ma cocha woła: 

-Masz talary?! Ile ich masz?! 

Nie śmie sierotka o tych węgielkach powiedzieć boi się. Milczkiem do nalepy podchodzi, a serce w niej mdleje ze strachu. Wytrząsa z zapaski…..A tu brzdęk, brzdęk, brzdęk... srebrne talary na nalepę lecą i dźwięczą, i błyszczą, aże w całej izbie pojaśniało. 

Rzuciła się macocha z córką! Talary zagarniają, oglądają, liczą.. 

- Ten i ten na przykupek gruntu. Ten na krowę, na woły. Ten na prosiaki, gęsi, kury. Ten i ten na odziewek, na buty... A za co korale i bursztyny? A za co jedwabne czepce? Za co pierzyny, poduchy, kilimki ? I na sierotę obie: 

-Tyleś jeno przyniosła! A kaj masz więcej? Musi kajniebądź pod śniegiem utaiła dla siebie! Leć zaraz i wszystkie przynieś! 

Zaodziała się sierota w swą starą chuścinę i poszła w las, i więcej nie wróciła. 

Do dwunastu braci Miesięcy na służbę przystała. Czeka macocha do późnej nocy. Czeka cały ranek, cały dzień i znów cały wieczór. 

Pasierbicy nie widać. Tak ci powiada do swojej córki: 

-Nie wiadomo, co się stało z pasierbicą, może w polu zamarzła na śmierć. To tera ty pójdziesz. 

-Matko, chcecie, cobym i ja przepadła? 

-Nie bądź głupia! Tamta co na sobie miała? Letniczkową sukienkę i chuścinę. A ciebie zaodzieję w wełniak, w kożuch, w buty po kolana. Nie bój się, ani poczujesz zimna. A talarów przyniesiesz. Potrafiła tamta, potrafisz i ty. 

-Przecie! Potrafię. Jeszcze więcej przyniosę. 

Matka córkę ciepluśko ubrała i jeszcze ją zababuliła w ogromną wełnianą chustę. 

-Weźże na talary w jedna rękę torbę, w drugą garnek, a na plecy jeszcze woreczek. No, nadźwigasz się, ale idź se powolutku, odpoczywaj. 

A tu naści kukiełkę z masłem i z miodem. Poszła córka. 

A dzień był niezgorszy. 

Ściepliło się. Wiatr ustał, słońce mgławo świeciło, polatywał śnieżek drobniutki i suchy. Przeszła córka pole, weszła w las. Ciepło jej, wesoło. Idzie a rozgląda się dookoła, gdzie to te talary leżą. 

-O, coś tam się w lesie jarzy, migoce!.. 

Biegnie dziewczyna, aż się o małe świerczki śniegiem przysypane potyka i przewraca! Przybiegła! 

Patrzy, a to ognisko się żarzy, a dookoła ognia dwunastu braci siedzi. Poznała, że to bracia Miesiączkowie. Ale wielce była rozgniewana, że się tak tym ogniem oszukała. Myślała, że to talary świecą, a tu ot co! 

-Dzień dobry, dziewczynko! A może nam powiesz, kto my jesteśmy?! - zawołał wesoło Grudzień 

A córka ze złością: 

-Ten tu Marzec -kłapie wargą jak starzec. A ten Maj - tylko mu kij żebraczy daj. A ten Luty - ma koślawe buty. Stary Grudzień - największy leń…..- i tak długo jeszcze urągliwie Miesiączkom przygadywała. Aż się bracia rozgniewali. 

Podniósł się Grudzień, a na jego miejsce usiadł Luty. I dopiero jak nie zacznie się sroga zima! Mróz ścisnął nagle taki, że aż drzewa zaczęły hukać. 

Podniósł się wicher, pochwycił tumany śniegu i rozhukał się zamiecią. 

Myśli córka:  „Trzeba mi do domu uciekać! 

Ale drogi powrotnej wcale znaleźć nie może. To w tę stronę biegnie, to w tamtą. Ognisko z oczu straciła. A tu bór coraz gęściejszy, a tu mróz coraz okrutniejszy, a tu zaspy coraz większe. Brnie już po kolana, siły traci, senność ją ogarnia. 

Aż i umarzła na śmierć.

Autor: Samuił Marszak (1887- 1964)

Ilustracje: Władimir Lebiediew/ T. Ereminoj

Bracia miesiące

wierszyk polski

Ewa Szelburg – Zarembina 

STYCZEŃ 

Jedzie Styczeń czwórką koni,

złote lejce trzyma w dłoni.

Wiatr go ściga, pędzi, goni!

... W złotym słonku srebrny kurz...

Pyszna sanna w skrzący mróz! 

LUTY 

Idzie luty, 

niesie buty 

futrzane.

Gdy urosnę 

i ja takie dostanę. 

MARZEC 

Marzec siadł u płotu, czeka na Wiosenkę 

a deszcz drobny prószy, zamoczył mu sukienkę. 

KWIECIEŃ 

Na zielonej trawie 

pasie Kwiecień pawie 

a jasne słoneczko 

pomaga łaskawie. 

MAJ 

Kwietniu, miesiące daj, 

idzie miesiąc Maj. 

Ulinił fujarkę, dmucha. 

Hej! Caluśki świat go słucha, 

Grajże Maju, graj!

CZERWIEC 

Czerwiec to czarodziej! 

Znalazł o północy to, 

co w baśniach kwitnie raz w rok. 

Kwiat Paproci. 

Da go Tobie, 

da go mnie. 

- Kiedy? 

- Nocką. 

- Gdzie? 

- We śnie. 

LIPIEC 

Lipiec z pszczół kapelą

czuwa nad ogrodem,

więc mu ogrodniczka

niesie chleba z miodem. 

SIERPIEŃ 

Sierpień na dożynkach 

raźno idzie w tan. 

Grajcie mu oberka! 

Dajcie wina dzban!

WRZESIEŃ 

A ten Wrzesień we wrzosie

szuka rydzów po rosie.

A gdy rosa już zginie,

rwie orzechy w leszczynie. 

PAŹDZIERNIK 

Październik, że wesoły 

to przez swawolne zbytki, 

świat łowi w cieniuchne, 

pajęczynowe nitki.

LISTOPAD 

Listopad złocisty, 

pilnie pisze listy: 

purpurowe, złote, 

jakie ma ochotę. 

Wiatry – listonosze 

roznoszą listeczki. 

Jeden taki liścik trafił do mej teczki. 

GRUDZIEŃ. 

Biegnie żwawy Grudzień 

z brzękiem łyżew, nart: 

- Dalej za mną dzieci! 

Kto żyw ten na start! 

Ilustracje: Zdzisław Witwicki

Przeczytaj też bajki z innych zakątków świata: Alfabetyczny spis treści wszystkich bajek