bajka ormiańska - Azaran, Ptak Tysiąca Treli

Azaran, Ptak Tysiąca Treli 

bajka ormiańska 

Dawno temu żył sobie pewien car. Miał on trzech synów: dwóch z nich było mądrych, a trzeci – głupi. Głupca nazwano Alo-Dyno. Miał też car przepiękny ogród, zaś w ogrodzie cudowną jabłoń, która rodziła tylko trzy jabłka. 

Jednego razu przyszedł do ogrodu żebrak i prosi ogrodnika:

– Daj mi jedno z tych jabłek.

– Nie – kręci głową ogrodnik – nie wolno ich ruszać. Jedynie car ma prawo zerwać te jabłka.

Żebrak rozzłościł się i przeklął ogród. Wszystkie drzewa natychmiast uschły.

– Cóżeś uczynił, zły człowieku? – przeraził się ogrodnik. – Czy nasz ogród nigdy już nie zakwitnie?

– Ogród będzie martwy dopóty, dopóki nie zdobędziecie Azarana – Ptaka Tysiąca Treli. 

Niebawem zjawił się car i zobaczywszy uschnięte drzewa jął ganić ogrodnika. Wówczas ogrodnik opowiedział mu o wędrownym żebraku.

– Co teraz będzie? – wykrzyknął car. – Kto zdobędzie cudownego ptaka Azarana?

Usłyszał to jego najstarszy syn i powiada:

– Ojczulku, ja zdobędę tego ptaka.

Po nim odezwał się średni syn:

– Ojczulku, ja zdobędę cudownego Ptaka Tysiąca Treli!

– Jedźcie po ptaka obaj – zdecydował ojciec.

Dosiedli obaj bracia wierzchowców i wyruszyli w drogę. 

Tymczasem najmłodszy z braci, Alo-Dyno, gdzieś się wałęsał. Ledwie wrócił – patrzy: nie ma braci. 

Pyta więc matkę:

– Gdzie są moi bracia?

– Oj, głuptasku – odpowiada matka – o niczym nie wiesz. Przecież twoi bracia pojechali po Azarana – Ptaka Tysiąca Treli.

Niewiele myśląc Alo-Dyno pobiegł do stajennego.

– Wybierz mi dobrego rumaka – rzekł – wyruszam w daleką drogę.

– Oto konie – wskazał stajenny – wybieraj sobie jakiego chcesz.

Alo-Dyno zaczął wybierać dla siebie wierzchowca. Ale zaledwie któregoś dotknie, ten zaraz przysiada pod ciężarem jego dłoni. Wyszedł Alo-Dyno ze stajni i zobaczył u wrót wyleniałego, brudnego źrebaka, o którego nikt się nie troszczył. Poklepał źrebaka po karku, a źrebak – o dziwo – wytrzymał. Kazał tedy stajennemu kąpać źrebaka trzy razy dziennie i karmić go rodzynkami – co godzinę dawać mu rodzynków.  Po trzech dniach najmłodszy z braci dosiadł już swojego konia i ruszył w drogę. Wkrótce dogonił braci.

Na widok głupca najstarszy brat rozzłościł się.

– Czego się nas uczepiłeś? Chcesz okryć hańbą nasze imię? – krzyknął i uderzył Alo-Dyna.

Wtedy wtrącił się średni brat:

– Dość tego, po co go bijesz. Niech jedzie z nami – będzie nam usługiwał.

I cała trójka ruszyła w dalszą drogę. 

Jechali tak długo, aż dojechali do miejsca, gdzie droga rozchodziła się w trzy strony świata. Siedział tam staruszek.

– Witaj, dziadku! – pozdrowili go bracia.

– Witajcie, carewicze!

– Dokąd prowadzą te drogi? – pyta najstarszy brat.

– Pierwsza prowadzi do Tbilisi, druga – do Erywania, a trzecia to zła droga. Kto nią pojedzie, ten nigdy nie wróci – odparł starzec. – Taką też nosi nazwę: Gedan giałmaz – co znaczy “Kto pójdzie – nie wróci”.

– Jedźcie obaj bezpiecznymi drogami – rzekł najmłodszy brat – ja pojadę Gedan giałmaz.

– Niech jedzie, nareszcie pozbędziemy się głupca – zdecydował najstarszy brat.

Wiele nieszczęść spotkało starszych braci. Ratując się przed głodem sprzedali wierzchowce i odzież, wreszcie najęli się do pracy u właściciela łaźni. Jeden został palaczem, a drugi łaziebnym. 

Tymczasem Alo-Dyno pojechał drogą Gedan giałmaz. Nie wiadomo, jak długo jechał, aż dotarł do Czerwonego Kraju. I drzewa, i kamienie, i ziemia – wszystko tu było czerwone. 

Raptem koń Alo-Dyna przemówił ludzkim głosem:

– Czy wiesz przynajmniej, gdzie trafiliśmy? To ziemia trójgłowego Czerwonego Dewa.

Pod wieczór Alo-Dyno dojechał do domu Czerwonego Dewa. 

U wrót stała kobieta. Zobaczywszy młodzieńca użaliła się nad nim:

– Chodź tu, chłopcze, ukryję cię przed mężem!

– Wielkie rzeczy – odparł Alo-Dyno – lepiej daj mi jeść, głodnym okrutnie!

Żona dewa przyniosła trzy wielkie półmiski jadła.

– I to ma być posiłek? Tylkoś apetyt mi podrażniła! Przecież powiedziałem wyraźnie: daj mi jeść!

– Jeśli ci mało, wyjdź na podwórze, tam stoi obiad przygotowany dla dewa. Jedz, ile dusza zapragnie!

Alo-Dyno wyszedł na podwórze i widzi: stoi ogromny kocioł pełny pilawu, obok dwa pieczone byki. Młodzieniec za jednym zamachem zjadł ryż i obydwa byki.

Żona dewa znów użaliła się nad nim:

– Zginiesz niechybnie, chłopcze, szkoda mi ciebie. Chodź lepiej, to cię ukryję!

– Nie boję się twojego dewa! – rzekł Alo-Dyno. – Przyszedłem stawić mu czoła.

Nagle dom zadrżał w posadach.

– Dlaczego dom się chwieje? – pyta młodzieniec.

– To dew nadchodzi – odpowiada kobieta.

Dew był coraz bliżej – gnał przed sobą stado wilków, lisów i innych zwierząt. 

Zapędziwszy je do zagrody, stanął w progu, a gry ujrzał Alo-Dyna, rzekł:

– Witaj, Alo-Dynie!

– Skąd znasz moje imię? – zdziwił się młodzieniec.

– Akurat tego dnia, kiedyś się urodził, buszowałem po górach; wszystkie kamienie, drzewa i trawy obwieściły twoje przyjście na świat. Myślę więc, że to ty jesteś Alo-Dyno, bowiem nikt inny nie ośmieliłby się przestąpić progu mego domu.

To powiedziawszy, dew mówi do żony:

– Daj mi jeść!

– Twój obiad zjadł ten młodzieniec – odparła kobieta – nic ci nie zostawił.

Dew nie odpowiedział ani słowa, wyszedł, zarżnął dwa wilki, a jego żona przygotowała obiad i wszyscy posilili się. Dew spostrzegł, że Alo-Dyno nie wyrzuca kości, lecz zjada je wraz z mięsem. 

Po obiedzie dew mówi do swego gościa:

– Czy będziemy walczyć teraz, czy też odłożymy pojedynek do jutra rana?

– Jak chcesz, ja w każdej chwili jestem gotów.

Nazajutrz dew i Alo-Dyno wstali skoro świt. Każdy ujął w dłoń maczugę.

Rzecze Alo-Dyno:

– Ty zacznij pierwszy – jesteś gospodarzem!

– Uwaga, rzucam! – odpowiada dew.

W tejże chwili rumak Alo-Dyna szepnął swemu panu:

– Kiedy dew zamachnie się – smagniesz mnie batem, podskoczę i maczuga dewa nas nie dosięgnie.

Tak też uczynili. Trzy razy rzucał dew swą maczugą – na próżno!

– Teraz moja kolej – mówi Alo-Dyno, po czym natarł na dewa i jednym uderzeniem maczugi zrąbał mu wszystkie trzy głowy. To uczyniwszy poodcinał martwemu dewowi nosy i wargi, schował je do churdżynu i poszedł do żony Czerwonego Dewa.

– Witaj mi, bratowo! – mówi do niej.

– Nie bratową twoją chcę być, lecz żoną.

– Nie mogę się z tobą ożenić – odpowiada Alo-Dyno. – Ty będziesz żoną mego najstarszego brata. 

Po trzech dniach młodzieniec postanowił wyruszyć w dalszą drogę.

– Dokąd zamierzasz teraz jechać? – pyta żona dewa.

– Jadę po Azarana – Ptaka Tysiąca Treli!

– Zaklinam cię, nie jedź! To bardzo niebezpieczna droga, czeka cię niechybna śmierć!

– Jednak muszę. 

Wkrótce Alo-Dyno przybył do kraju, gdzie wszystko dookoła – i ziemia, i drzewa, i kamienie – było białe.

– To kraj Białego Dewa – rzekł rumak. – Wieczorem pójdziemy do niego w gości. Wiedz jednak, że Biały Dew to nie to samo co Czerwony – jest siedmiogłowy!

– To nic – odpowiada Alo-Dyno – odetnę mu wszystkie siedem głów.

Wieczorem podjechali pod dom Białego Dewa, ale drzwi zastali zamknięte. 

Wówczas młodzieniec głośno zawołał:

– Hej, jest tam kto?

Na te słowa drzwi otworzyła żona dewa i poleciła Alo-Dynowi odprowadzić konia do stajni. Młodzieniec odprowadził rumaka, po czym wszedł do komnat dewa i poprosił jego żonę o posiłek. Po chwili kobieta przyniosła pięć wielkich półmisków pilawu.

– I to ma być posiłek? Mówię jeszcze raz: daj jeść! – powtórzył Alo-Dyno.

Na to żona dewa:

– Oto stół dewa, proszę, najedz się do syta.

Na stole dewa stał ogromny kocioł pełny pilawu i trzy pieczone byki. Młodzieniec w mig uporał się i z pilawem, i z trzema bykami. Nagle dom zadrżał w posadach.

– To nadchodzi dew. Chodź ze mną, to cię ukryję – mówi żona dewa.

– Nie trzeba, przecież do niego właśnie przyszedłem.

Wkrótce ukazał się sam dew. Gnał przed sobą wiele wszelakiego zwierza: lwy, wilki, niedźwiedzie. Zapędził je do zagrody, wszedł do swych komnat i ujrzawszy Alo-Dyna wyciągnął doń rękę:

– Witaj, Alo-Dynie!

– Skąd znasz moje imię?

– Kiedy się urodziłeś, wszystkie góry, skały, drzewa i trawy oznajmiły mi, żeś przyszedł na świat. Ty jesteś Alo-Dyno, ponieważ nikt inny nie odważyłby się zajrzeć tutaj.

Dew poprosił żonę o posiłek. Ta odparła, że gość zjadł cały jego obiad.

– No dobrze – odpowiedział dew – przygotujemy obiad raz jeszcze z nowej zdobyczy.

Wkrótce podano obiad. Dew spostrzegł, że gość zjada mięso wraz z kośćmi.

– Czy będziemy walczyć teraz? – pyta dew po posiłku.

– Twoja wola – jam zawsze gotów! – odrzekł Alo-Dyno.

– Lepiej odłóżmy pojedynek do jutra – postanowił dew. – Mamy taki zwyczaj: wieczorem gościa ugościć, a rano z nim walczyć!

Wczesnym rankiem Alo-Dyno zbudził się i zawołał:

– Hej, wstawaj, pora nam walczyć!

Dew wstał, wziął maczugę i wyszedł na pole.

Gdy młodzieniec dosiadł rumaka, ten szepnął do niego:

– Smagnij mnie batem – ja wtedy podskoczę i maczuga dewa nas nie dosięgnie.

– Rzucaj! – ryknął dew.

– Ty rzucaj pierwszy! – zawołał Alo-Dyno – ty jesteś gospodarzem!

– Uwaga, rzucam!

Po trzykroć dew zamachnął się maczugą, wreszcie rzucił. Ale rumak Alo-Dyna zdążył w porę podskoczyć i maczuga ze świstem przeleciała pod jego brzuchem, nie drasnąwszy ani konia, ani jeźdźca, po czym uderzyła o ziemię. Podniosła się wielka chmura pyłu, przysłoniła rumaka i młodzieńca. Dew pomyślał, że jego przeciwnik został zabity.

– Hej, Alo-Dynie, gdzie jesteś? Chcę cię powąchać, zanim cię zjem.

– Spokojna głowa, jestem tutaj! Teraz ty uważaj! – odpowiedział młodzieniec i spiąwszy konia ostrogami, zaatakował dewa.

Jednym ciosem odrąbał dewowi wszystkie siedem głów. Potem zsiadł z konia, poodcinał martwemu potworowi wargi i nosy, schował do churdżynu i wrócił do siedziby dewa.

– Mój drogi – ozwała się żona dewa – jak to dobrze, że go zabiłeś! Weź mnie za żonę!

– Nie, ty będziesz żoną mego średniego brata – odparł Alo-Dyno i począł szykować się do drogi.

– Dokąd jedziesz, mój miły? – pyta żona dewa.

– Po Azarana – Ptaka Tysiąca Treli.

– Ależ ty go nigdy nie zdobędziesz! – wykrzyknęła.

– Cokolwiek się stanie – muszę go zdobyć – rzekł młodzieniec i ruszył w dalszą drogę. 

A kiedy trafił w końcu do kraju Czarnego Dewa, jego rumak znowu przemówił:

– Oto kraj czterdziestogłowego Czarnego Dewa. Rozejrzyj się dookoła – wszystko tu jest czarne: ziemia i kamienie, drzewa i trawy.

Wchodzi Alo-Dyno do domu Czarnego Dewa, a tam stoi ogromny kocioł pilawu, na wierzchu zaś leżą jeszcze cztery pieczone byki. Młodzieniec w czterech kęsach pochłonął wszystek pilaw, za jednym zamachem połknął cztery byki, otarł usta i poszedł do komnat Czarnego Dewa.

Pod wieczór dom zadrżał w posadach. To dew nadchodził ze zdobyczą. Kiedy potwór zauważył gościa, podszedł doń i rzekł:

– Witaj, Alo-Dynie!

– Skąd mnie znasz?

– Skały i góry, drzewa i trawy obwieściły o twych narodzinach – odparł dew, po czym zwrócił się do żony prosząc o jadło.

– Twój obiad zjadł Alo-Dyno – odpowiedziała żona.

– Nie szkodzi, przygotuj obiad z nowej zdobyczy.

Po obiedzie wszyscy poszli spać. Skoro świt przeciwnicy wstali i rozpoczęła się walka. Trzy dni i trzy noce trwał pojedynek, ale w żaden sposób jeden drugiego nie mógł pokonać. Koniec końców Czarny Dew padł martwy, Alo-Dyno poodcinał mu wszystkie nosy i wargi, schował do churdżynu i wrócił do komnat, gdzie powitała go uradowana żona dewa.

– Weź mnie za żonę – powiada.

– Dobrze – odparł Alo-Dyno i zamyślił się.

– O czym tak myślisz?

– Nasz ogród usechł – odpowiada młodzieniec. – Pojechałem zdobyć Azarana – Ptaka Tysiąca Treli, a tkwię tutaj bezczynnie.

– Zdobyć cudownego Ptaka Tysiąca Treli – to nieprosta sprawa – odpowiada żona dewa. – Car Aram jest jego panem. Już czterdziesty dzień mija jak car śpi. Gdy wstanie – zabije nawet czterdziestu takich zuchów jak ty.

– A jednak pojadę po tego ptaka – odparł Alo-Dyno. – A kiedy wrócę, ożenię się z tobą.

Pożegnał się i wyruszył w drogę. 

Kiedy dojechał do brzegu morza, rzecze doń rumak:

– Nie jestem morskim koniem i nie potrafię przeprawiać się przez morze.

Alo-Dyno zsiadł z konia, ułożył głowę na kamieniu i zasnął. Nagle słyszy we śnie jakiś głos: “Alo-Dynie! Pod kamieniem, na którym śpisz, zakopano trzy uzdy morskich koni. Dwiema uzdami przepasz się, a trzecią zanurz w morzu”. Alo-Dyno wstał i podniósł kamień: w rzeczy samej znalazł tam trzy uzdy. Dwiema uzdami się przepasał, zaś koniec trzeciej uzdy rzucił w morze. W tejże chwili zjawił się morski koń i już-już chciał pożreć śmiałka, lecz Alo-Dyno był szybszy – chwycił konia za grzywę i wskoczył nań. 

Wówczas koń ozwał się ludzkim głosem:

– Powiedz czego chcesz – spełnię każde twoje życzenie.

– Chcę Azarana – Ptaka Tysiąca Treli.

– Nie mogę go zdobyć, ale przeniosę cię przez morze na wyspę: mieszka tam moja starsza siostra – ona zdobędzie dla ciebie cudownego ptaka.

To rzekłszy morski koń popłynął z Alo-Dynem na wyspę. Ale tu młodzieniec zapomniał zdjąć uzdę i koń umknął z nią do morza.

– Ach, co ja teraz pocznę? – wykrzyknął. – Koń umknął z uzdą!

Długo błądził zmartwiony Alo-Dyno po wyspie.

Raptem przypadkowo dotknął pasa, przypomniał sobie, że przepasany jest jeszcze dwiema uzdami i uradował się.

Zdjął z pasa jedną uzdę i rzucił jej koniec do morza. W tejże chwili z wody wyskoczyła morska klacz i już chciała połknąć Alo-Dyna, lecz ten w okamgnieniu na nią wskoczył.

– Mów, czego chcesz – ozwała się klacz – wszystko spełnię.

– Chcę Azarana – Ptaka Tysiąca Treli – odparł młodzieniec.

– To bardzo trudna sprawa – mówi klacz. – Klatka z cudownym ptakiem wisi w oknie pałacu cara Arama, pałac zaś stoi nad samym morzem. Jeżeli potrafisz tak smagnąć mnie batem, żeby drgnęło we mnie wszystkich trzysta sześćdziesiąt żył, wówczas wzlecę na wysokość pałacowego okna, a ty wyciągniesz rękę i chwycisz klatkę z ptakiem. Ale pamiętaj: jeżeli nie chwycisz jej w porę – oboje spadniemy i zginiemy.

– Dobrze – skinął głową Alo-Dyno i tak mocno smagnął klacz, że zadrżało jej wszystkich trzysta sześćdziesiąt żył.

Klacz sprężyła się do skoku i doleciała do samego okna. Wówczas Alo-Dyno wyciągnął rękę i chwycił klatkę z cudownym ptakiem. 

Gdy opadli na ziemię, klacz rzekła:

– A teraz puść mnie wolno.

Młodzieniec wypuścił klacz i wyruszył w powrotną drogę. Odnalazł swego rumaka i wraz z cudownym Ptakiem Tysiąca Treli przybył do kraju Czarnego Dewa. 

Powitał swoją przyszłą żonę i zwrócił się do ptaka:

– Mój drogi Azaranie! Zaśpiewaj! Tysiącem treli obudź do życia te czarne góry – niech zaraz pokryją się zielenią!

Cudowny ptak zaśpiewał i czarne góry pokryły się bujną zielenią. Narzeczona Alo-Dyna była wprost olśniona niezwykłym darem ptaka. A potem Alo-Dyno z narzeczoną zabrali wszystkie skarby Czarnego Dewa i podążyli do kraju Białego Dewa. Stamtąd również zabrali skarby dewa i jego żonę, dosiedli rumaków i pomknęli do kraju Czerwonego Dewa. Stamtąd – tak jak poprzednio – zabrali skarby dewa i jego żonę i przyjechali do starca, który wciąż siedział na rozstaju dróg, gdzie niegdyś pożegnali się bracia.

– Witaj, dziadku! – rzekł Alo-Dyno. – Czy wrócili moi bracia?

– Nie, carewiczu, nikogo nie widziałem – odparł starzec.

– Jeśli tak, zostawię ci te kobiety i ptaka, a sam pojadę szukać braci.

Szuka Alo-Dyno swych braci w różnych miastach, lecz nigdzie nie może ich znaleźć. W pewnym mieście zaproszono go w gości. 

Pyta młodzieniec gospodarza:

– W jaki sposób mogę odnaleźć w waszym mieście przybyszów z obcych stron?

– Pójdź rano na bazar – poradził gospodarz. – Powiedz, że chcesz urządzić poczęstunek dla wędrowców. Gdy przybysze dowiedzą się o tym, zbiegną się, ty zaś bez trudu znajdziesz tych, których szukasz.

Wczesnym rankiem Alo-Dyno kupił siedem byków, kazał je zarżnąć i przygotować rozmaite potrawy, a potem uderzył w dzwony. Usłyszawszy bicie dzwonów, bracia Alo-Dyna, z których jeden był palaczem, a drugi łaziebnym w tym mieście, pytają gospodarza, dlaczego biją dzwony.

– To zwołują wędrowców na poczęstunek – odparł właściciel łaźni.

Bracia poprosili, aby ich zwolniono. Na bazarze zebrali się wszyscy, którzy przybyli do miasta z obcych stron.

Gdy Alo-Dyno zobaczył w tłumie braci, zbliżył się, poczęstował ich winem i mięsem, po czym zapytał:

– Czy poznajecie mnie?

– Nie – odrzekli bracia.

– Co robicie w tym mieście?

– Pracujemy w łaźni: jeden z nas jest palaczem, a drugi łaziebnym.

Alo-Dyno udał się z braćmi do właściciela łaźni i rzecze:

– Rozlicz się z nimi – biorę ich ze sobą.

– A kim są dla ciebie?

– To moi bracia.

Wówczas najstarszy brat rzekł:

– Nie znamy cię. Kim jesteś?

– Ech, wy gamonie! Jestem Alo-Dyno, wasz brat!

– Jeśliś naprawdę nasz brat – mówi najstarszy z braci – to powiedz, w jakim celu wybraliśmy się w drogę?

– Po Azarana – Ptaka Tysiąca Treli. Już zdobyłem go.

– Gdzie go masz?

– U tamtego starca, na rozstaju dróg – jedźmy, pokażę wam.

Kupił Alo-Dyno braciom nowe ubrania, przebrali się i wszyscy trzej ruszyli na rozstaje dróg.

Zobaczywszy obok starca trzy kobiety, bracia zapytali:

– A co to za kobiety?

– Ta – wskazał Alo-Dyno pierwszą – była żoną Czerwonego Dewa, którego zabiłem. – I na dowód tego wydobył z churdżynu i pokazał braciom wargi dewa. – Teraz będzie twoją żoną, najstarszy bracie. Ta – wskazał drugą kobietę – była żoną Białego Dewa, którego też zabiłem – oto jego wargi i nosy. Ona będzie twoją żoną – zwrócił się do średniego brata. – Zaś ta – wskazał trzecią kobietę – była żoną Czarnego Dewa, a teraz będzie moją żoną.

Wzięli bracia klatkę z cudownym ptakiem, dosiedli koni, każdy posadził w siodle swoją narzeczoną i pomknęli razem w powrotną drogę. Długo jechali, wreszcie natknęli się w lesie na studnię.

– Alo-Dynie, wejdź do studni po wodę – proszą bracia – chce nam się pić!

Słysząc to narzeczona Alo-Dyna podeszła doń i szepcze:

– Nie słuchaj ich, nie schodź do studni – bracia chcą twej zguby.

– Nie – odparł Alo-Dyno – oni tylko chcą pić, wejdę więc do studni!

– Wobec tego weź moją rękawiczkę i pantofelek i dobrze je schowaj – powiedziała. – Gdyby zostawili cię w studni, zażądam tych przedmiotów od cara. Jeśli zostaną znalezione i przyniesione do pałacu, będzie to znaczyło, że wydostałeś się z pułapki.

Ledwie Alo-Dyno wszedł do studni, bracia zabrali klatkę z cudownym ptakiem Azaranem, zabrali kobiety i jakby nigdy nic pojechali dalej. Kiedy zbliżyli się do swego miasta, posłali do cara gońca.

Car zwołał lud, wyszedł powitać synów i z wielkimi honorami wprowadził ich do pałacu. Pyta car:

– Co to za kobiety?

– Ta – rzekł najstarszy brat wskazując narzeczoną Alo-Dyna – to moja narzeczona, ta druga – to narzeczona twego średniego syna, a ta trzecia będzie naszą służebnicą.

– Panie, on kłamie – powiedziała narzeczona Alo-Dyna – wcale nie jestem jego narzeczoną.

– Widzę, moje dzieci, że są między wami niesnaski. Nie wiem, komu wierzyć, kto z was naprawdę zdobył Azarana – Ptaka Tysiąca Treli. A prawdziwym jego zdobywcą jest ten, którego cudowny ptak usłucha i przemówi.

– Przepuście mnie, ja poproszę go, aby zaśpiewał – mówi najstarszy syn i zwraca się do ptaka:

– Mój drogi Azaranie, zaśpiewaj – niech nasz ogród zakwitnie!

Ale z gardła cudownego ptaka Azarana nie wydobył się ani jeden dźwięk. Wtedy wystąpił średni syn.

– Azaranie, mój drogi – zaczął – zaśpiewaj, niech nasz ogród zakwitnie.

Lecz Ptak Tysiąca Treli milczał jak zaklęty.

Wszyscy zamyślili się głęboko, a ogród jak był, tak pozostał martwy. Wróćmy tymczasem do Alo-Dyna.

Jak długo siedział w studni – nie wiadomo. Po pewnym czasie przejeżdżał tamtędy jakiś kupiec i kazał sługom nabrać ze studni wody.

Usłyszawszy ludzkie głosy, Alo-Dyno wykrzyknął:

– Dam wam tyle wody, ile chcecie! Pomóżcie mi tylko wydostać się stąd!

Ludzie opuścili do studni wiadro, nabrali tyle wody, ile potrzebowali, po czym w dziesięciu, a może piętnastu chłopa wyciągnęli młodzieńca ze studni.

Pyta kupiec Alo-Dyna, w jaki sposób dostał się do studni, a ten odpowiada:

– Jestem pielgrzymem. Akurat wędrowałem nocą. W ciemnościach nie zauważyłem studni i spadłem na dno.

– Dokąd zamierzasz iść?

– Do mego miasta rodzinnego – odparł Alo-Dyno.

Potem zjedli razem kolację i ułożyli się do snu. Tak minęła noc. O świcie ruszyli w dalszą drogę. Po przybyciu do miasta swego ojca Alo-Dyno zamieszkał u pewnego staruszka i został jego przybranym synem. 

Pewnego razu staruszek zobaczył, jak słudzy cara chodzą po mieście i pokazując mieszkańcom rękawiczkę wołają:

– Syn cara żeni się! Kto potrafi uszyć taką drugą rękawiczkę dla jego narzeczonej?

Staruszek opowiedział młodzieńcowi o tym, co widział i słyszał. Wówczas Alo-Dyno poszedł do mistrza krawieckiego i poprosił, aby ten przyjął go jako ucznia do swej pracowni. Krawiec nie poznał carskiego syna i przyjął go do siebie. Posłusznym był uczniem Alo-Dyno – dbał o porządek w pracowni i robił wszystko, co do niego należało.

Tymczasem wezyrowie i nazyrowie chodzili wciąż po pracowniach krawców pokazując rękawiczkę. Wstąpili także do mistrza, u którego pracował Alo-Dyno, i zapytali, czy nie uszyłby takiej rękawiczki. Mistrz krawiecki odmówił. 

Wtedy wystąpił nowy uczeń i poradził mistrzowi przyjąć zamówienie:

– Ja potrafię uszyć taką rękawiczkę!

– Chyba oszalałeś! – oburzył się mistrz. – Dopiero zacząłeś naukę, a już chcesz się podjąć takiej roboty!

– Niech spróbuje – wtrącili się carscy dostojnicy. – Ale jeśli nie uszyje, car skróci go o głowę.

– Zgoda – odparł Alo-Dyno.

Mistrz przeraził się nie na żarty.

– Przepadniesz jak nic! Dwadzieścia lat pracuję i nie podjąłem się, a ty…

– Nie obawiaj się mistrzu! Jeżeli kupisz mi pięć pudów orzeszków – uszyję rękawiczkę!

Poszedł kupiec i kupił cztery pudy orzeszków.

– Dlaczego kupiłeś tylko cztery pudy? – pyta Alo-Dyno.

– Nie starczyło mi pieniędzy – odpowiada krawiec.

Aż do świtu Alo-Dyno gryzł orzeszki. Rano mistrz przychodzi do pracowni i cóż widzi: obok carskiej rękawiczki leży druga – kubek w kubek taka sama. Już krawiec wyciągnął rękę, żeby ją obejrzeć, gdy uczeń powstrzymał go:

– Nie dotykaj, mistrzu, bo zniszczysz!

Wkrótce zjawił się nazyr i wezyr.

– No jak, mistrzu, robota gotowa?

Krawiec oniemiał ze strachu i nic nie odpowiedział. Zaś nowy uczeń wystąpił naprzód i pokazał obie rękawiczki. Zdumieli się carscy dostojnicy.

– Chodźmy do cara, mistrzu – powiadają – już on ci dobrze zapłaci za robotę.

– Idź, mistrzu, weź wynagrodzenie – mówi Alo-Dyno.

– Nie, synku, nie pójdę, lepiej ty idź. A nuż robota się nie spodoba? Niech już lepiej car odrąbie głowę tobie, a nie mnie.

Alo-Dyno udał się do pałacu. Kiedy pokazano carowi rękawiczkę, władca rzekł:

– Nie znam się na tym – pokażcie narzeczonej.

Narzeczonej robota się spodobała i wypłaciła krawcowi trzysta rubli. A car dołożył od siebie jeszcze dwieście.

Uczeń wrócił do krawca i położył przed nim pieniądze:

– Masz, mistrzu, weź to!

Krawiec uradował się i schował pieniądze. Alo-Dyno zaś dodał:

– Jesteś złym człowiekiem, mistrzu.

– Dlaczego?

– Dlatego, że prosiłem cię o pięć pudów orzeszków, a ty kupiłeś tylko cztery. Nie zostanę u ciebie dłużej! – I odszedł do pracowni szewskiej.

– Mistrzu – zwrócił się do szewca – jestem sierotą, nie mam nikogo – ulituj się nade mną, naucz mnie rzemiosła.

Szewc przyjął go do pracy. Po jakimś czasie do szewca przyszli wezyr i nazyr. Pokazali pantofelek i zapytali , czy nie uszyłby podobnego. Szewc już chciał odmówić, gdy wystąpił nowy uczeń i powiedział, że sam uszyje pantofelek.

– Przecie dopiero cię przyjąłem na ucznia, jakże możesz podjąć się takiej roboty? – zirytował się szewc.

– Nie złość się, mistrzu, wykonam zamówienie – uspokoił go Alo-Dyno.

– Ale wiedz – wtrącił wezyr – jeśli nie uszyjesz, car każe ściąć was obu.

– Nie przyjmuj zamówienia – błaga szewc – ulituj się nade mną starym!

– Uszyję, nie obawiaj się, mistrzu! Kup mi tylko dwadzieścia pudów orzeszków, a uszyję pantofelek w ciągu jednej nocy – zapewnił uczeń.

Szewc kupił mu dziewiętnaście pudów orzeszków.

– Teraz, mistrzu, idź spokojnie do domu, a ja wezmę się do roboty – rzekł Alo-Dyno.

Strapiony szewc poszedł do domu. Nie wytrzymał jednak: w środku nocy, ukradkiem zaczął podpatrywać, co robi uczeń. Przekonawszy się, że ten gryzie orzeszki, zaczął sobie w duchu wymyślać: “Diabeł mnie podkusił, żem związał się z tym nicponiem! Głowę mi zetną przez niego!”

Skoro świt szewc przychodzi do pracowni i cóż widzi: obok carskiego pantofelka stoi drugi – kubek w kubek taki sam. 

Już chciał wziąć pantofelek w rękę, gdy uczeń powstrzymał go:

– Wczoraj nie chciałeś przyjąć tej roboty – dzisiaj nie dam ci dotknąć pantofelka!

Wkrótce przybyli nazyr i wezyr. Bardzo zadowoleni byli z dobrej roboty.

– Niech któryś z was idzie do cara po zapłatę – rzekli.

– Lepiej idź ty, synku – mówi szewc do Alo-Dyna – a nuż pantofelek nie spodoba się carowi?

Poszedł Alo-Dyno do pałacu. Pantofelki pokazano carowi, ale ten kazał zanieść je narzeczonej swego syna. 

Narzeczona, rzecz jasna, zaraz domyśliła się, że brakujący pantofelek przyniósł Alo-Dyno, i poznała go:

– Dlaczego nie przychodzisz do pałacu? – zapytała.

– Jeszcze nie pora! – odpowiada młodzieniec.

Narzeczona carewicza wypłaciła Alo-Dynowi pięćset rubli. Car dodał od siebie jeszcze pięćset.

Alo-Dyno wrócił z nagrodą do szewca i rzecze:

– Oto twoje pieniądze, mistrzu. Dłużej u ciebie nie zostanę.

– Dlaczego?

– Prosiłem cię o dwadzieścia pudów orzeszków, a tyś mi kupił tylko dziewiętnaście.

To powiedziawszy Alo-Dyno opuścił pracownię szewca i wrócił do staruszka – swego przybranego ojca.

– Gdzieżeś to bywał, synku? – pyta starzec.

– Młody jestem, to i włóczyłem się po mieście – odparł młodzieniec i nasypał staruszkowi dziesięć garści złota. 

Jakiś czas później starzec zobaczył na bazarze liczne wojsko i dowiedział się, że to przybył car Aram, poszukujący tego, kto ośmielił się wykraść z jego pałacu cudownego ptaka Azarana. Alo-Dyno dowiedział się o tym i prosi starca:

– Idź, ojcze, do naszego cara i powiedz tak: “Daj rumaka mojemu synowi, on zaś pojedzie do cara Arama”.

Starzec pośpieszył do pałacu. Car wysłuchał jego prośby i rzecze:

– Od kiedy przyprowadzono rumaka, nikt nie odważył się do niego zbliżyć, jak stał, tak stoi u żłobu.

Domyśliła się narzeczona carewicza, że starzec jest posłańcem Alo-Dyna i poprosiła cara, aby dał zgodę na wyprowadzenie rumaka. Car zgodził się. Wówczas narzeczona carewicza wyprowadziła konia ze stajni, przekazała go starcowi, ten zaś odprowadził rumaka Alo-Dynowi.

Wyjechał Alo-Dyno na swym rumaku na pole. Wtem patrzy – jedzie najstarszy brat.

– Dokąd jedziesz? – pyta Alo-Dyno.

– Zdobyłem cudownego ptaka Azarana, a teraz jadę do jego poprzedniego władcy – odrzekł brat i zawrócił konia w stronę wojsk cara Arama.

– Gdzie namiot cara? – pyta.

– To tamten – czerwony! – odpowiadają mu.

Podjechał najstarszy brat do czerwonego namiotu, wszedł do środka i carowi Aramowi siedem razy się pokłonił.

– Tyś jest carewicz? – pyta car Aram.

– Tak jest.

– Tyś porwał mego Azarna – Ptaka Tysiąca Treli?

– Tak jest.

– Jakeś go zdobył?

– Zdjąłem go z drzewa w twoim lesie.

– Kłamiesz, bratku: nie ty zdobyłeś Ptaka Tysiąca Treli, zejdź mi z oczu – rozkazał car.

Najstarszy brat jak niepyszny wrócił do domu. Wówczas średni brat dosiadł swego rumaka i pojechał do cara Arama.

– Dokąd jedziesz? – pyta go Alo-Dyno.

– Zdobyłem Ptaka Tysiąca Treli i jadę do cara Arama.

Wszedł średni brat do namiotu cara i siedem razy się pokłonił.

– Czy to ty wykradłeś mego ptaka? – pyta car.

– Tak jest.

– Opowiedz zatem, jakeś tego dokonał.

– Było ciemno. Nagle patrzę – przyleciał cudowny ptak i siadł na gnieździe. Wyciągnąłem więc rękę i cap! – złapałem Ptaka Tysiąca Treli.

– Kłamiesz, to nie ty wykradłeś mego ptaka! – rzekł car i kazał przepędzić średniego brata.

Potem car Aram wydał rozkaz: “Natychmiast odnajdźcie mi człowieka, który wykradł ptaka, w przeciwnym razie cały kraj obrócę w perzynę!”

Usłyszawszy to Alo-Dyno stanął przed obliczem swego ojca-cara i prosi, aby zezwolono mu iść do cara Arama. 

Car nie poznał najmłodszego syna i mówi:

– Dobrze, idź, jeśli chcesz.

– Panie, daj mi jednak słowo – prosi Alo-Dyno – jeżeli car Arama ze swymi wojskami odstąpi, wówczas na trzy godziny oddasz mi władzę.

Car zgodził się. Pojechał Alo-Dyno do cara Arama.

– Tyś carewicz? – pyta car Aram.

– Tak jest.

– Tyś wykradł mego Azarana?

– Tak jest, ja wykradłem Azarana – Ptaka Tysiąca Treli.

– Opowiedz, jak tego dokonałeś.

Alo-Dyno odpowiedział wszystko po kolei.

– To znaczy, że to ty jesteś Alo-Dyno? – pyta zdumiony car.

– Tak jest.

– Jak mi zatem dowiedziesz, że wszystkie te bohaterskie czyny są twoją zasługą?

Alo-Dyno, niewiele myśląc, zdjął z konia churdżyn, wydobył zeń wargi i nosy trzech dewów i pokazał carowi.

Na to car Aram ozwał się tymi słowy:

– Synu, oddaję ci w darze mego ptaka! – i zebrawszy swoje wojsko odjechał.

Alo-Dyno powrócił do swego ojca-cara i zapytał:

– Poznajesz mnie?

– Nie.

– Jestem twój syn Alo-Dyno.

– Jeśliś naprawdę moim synem, spraw, żeby nasz ogród się zazielenił.

Wtedy Alo-Dyno podszedł do cudownego ptaka i poprosił:

– Drogi mój Azaranie, zaśpiewaj tysiącem treli – niech nasz ogród zakwitnie, niech nas rozweseli!

Cudowny ptak zaśpiewał i cały ogród okrył się zielenią i kwieciem.

Wtenczas Alo-Dyno rzekł do cara:

– Obiecałeś, że na trzy godziny oddasz mi władzę.

– Tak, masz do tego prawo – zgodził się car.

Alo-Dyno siadł na tronie i zaczął sądzić swych braci. Przyznali się bracia do wszystkich niegodziwości.

– Jak ich ukarać, ojczulku-carze? – pyta Alo-Dyno.

– Twoja wola, mój synu.

Wtedy rzekł Alo-Dyno:

– Oni mnie nie zabili, więc ja ich też na śmierć nie skażę. Niechaj razem ze swymi żonami opuszczą nasze państwo.

I bracia na zawsze opuścili rodzinne strony.

Przeczytaj też bajki z innych zakątków świata w zakładce: 

Alfabetyczny spis treści wszystkich bajek, a także inne bajki azjatyckie